η ιστορία της χωροθέτησης των ΧΥΤΑ στην Αττική

το σήμερα

Σήμερα, το μεγαλύτερο μέρος των απορριμμάτων στη χώρα μας καταλήγει σε ΧΥΤΑ (σε ποσοστό που αγγίζει το 90%) και μόνο ένα 10% περίπου οδηγείται σε ανακύκλωση, ενώ πολλές είναι ακόμη οι ανεξέλεγκτες και παράνομες χωματερές. Η συζήτηση για καύση, όμως, έχει αρχίσει εδώ και πολλά χρόνια στη χώρα μας. Το πρώτο εργοστάσιο καύσης δημιουργήθηκε στη Ζάκυνθο τη δεκαετία του '80. Ύστερα από ένα χρόνο λειτουργίας περιέπεσε σε αχρηστία, καθώς τα σκουπίδια που κατέληγαν σε αυτό ήταν σύμμικτα, με υψηλό ποσοστό υγρασίας και πολλούς ρύπους.

Καύση σήμερα, με τη μέθοδο της πυρόλυσης, γίνεται στο εργοστάσιο για την αποτέφρωση των νοσοκομειακών αποβλήτων στα Ανω Λιόσια. Η συγκεκριμένη τεχνολογία έλυσε εν μέρει το πρόβλημα της διαχείρισης των μολυσματικών αποβλήτων.

Στον τομέα της ανακύκλωσης λειτουργούν δύο εργοστάσια. Μηχανικής ανακύκλωσης και λιπασματοποίησης (κομποστοποίησης). Ενα στα Ανω Λιόσια, με δυνατότητα επεξεργασίας 400.000 τόνων ετησίως, που άρχισε να λειτουργεί εδώ και ένα χρόνο (δεν έχει πιστοποιηθεί ακόμη το παραγόμενο προϊόν και η Ευρωπαϊκή Ενωση, που το χρηματοδότησε, δεν το έχει ακόμη παραλάβει), και ένα στην Κρήτη με δυνατότητα επεξεργασίας 75.000 τόνων. Είναι δε χαρακτηριστικό, ότι, λόγω της έλλειψης παραπάνω εργοστασίων ανακύκλωσης, τα περιεχόμενα των κάδων ανακύκλωσης καταλήγουν στη χωματερή (βλ. σχετικό άρθρο, in.gr, 1-2-07), αφού κανονικά για τις ανάγκες του Λεκανοπεδίου θα έπρεπε να λειτουργούν πέντε μονάδες.

το χθες

Από εικοσαετίας και πλέον η (τότε) ΕΟΚ είχε εκδόσει οδηγίες για την διαχείριση των στερεών απορριμμάτων (Σ.Α.) από τα κράτη - μέλη στο πλαίσιο ενός "Εθνικού Σχεδιασμού". Στην Ελλάδα, ο σχεδιασμός της διαχείρισης ξεκίνησε σε Νομαρχιακό επίπεδο. Αυτό ήταν λογικό πριν από μερικές δεκαετίες, όταν δεν είχαν ακόμα διαφανεί οι σημερινές απαιτήσεις διάθεσης και ούτε καν υπήρξε σκέψη για επεξεργασία των απορριμμάτων.

Μετά την έκδοση (1986) της Οδηγίας για την διαχείριση Σ.Α. στο πλαίσιο ενός "Εθνικού Σχεδιασμού" ο αρμόδιος Υφυπουργός ΥΠΕΧΩΔΕ κ. Χ. Κατσιγιάννης, (πατέρας του νυν βουλευτή Ν.Δ.), επί κυβερνήσεως Μητσοτάκη χωροθέτησε ως χώρο διάθεσης των Σ.Α. της Αττικής την Ριτσώνα. Ο λόγος ήταν προφανής και ισχυρός. Δεν μπορεί η Αττική, που σε έκταση είναι το 2,3% της επιφάνειας της Ελλάδος, αλλά συγκεντρώνει το 50% του πληθυσμού της χώρας να επιβαρυνθεί με περαιτέρω δραστηριότητες και μάλιστα "οχληρές έως επιβλαβείς" για το εν γένει, (χωροταξικό, περιβαλλοντολογικό, κοινωνικό, υγειονολογικό, αναπτυξιακό κ.λ.π.), περιβάλλον όπως είναι η δημιουργία νέων Χώρων Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ).

Μαύρο Βουνό. Σε αυτή την όμορφη περιοχή προωθείται η κατασκευή του ΧΥΤΑ.

Όπως πρόσφατα έθεσε το θέμα ο πρόεδρος του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών, (ΣΑΔΑΣ) κ. Γεωργακόπουλος, "η Αττική όπως είναι σήμερα και όπως εξελίσσεται δεν αντέχει τέτοιες χωροθετήσεις... Είναι έξω από κάθε επιστημονική προσέγγιση".

Και όμως παρά την προφανή και επιστημονικά και τεχνικοοικονομικά τεκμηριωμένη ανάγκη η διαχείριση των Σ.Α. να γίνεται ΕΚΤΟΣ ΑΤΤΙΚΗΣ, μετά την πτώση της κυβερνήσεως Μητσοτάκη, επί κυβερνήσεως ΠΑΣΟΚ, (Υπουργός ΥΠΕΧΩΔΕ κ. Κ. Λαλιώτης, Γεν. Γραμματεύς ΥΠΕΧΩΔΕ κ. Χρυσικόπουλος), ο σχεδιασμός αλλάζει και λαμβάνεται η πολιτική απόφαση "Όχι στην εξαγωγή των σκουπιδιών" και χωροθετείται (τελικά δια του νόμου 3164/2003) η κατασκευή 3 νέων ΧΥΤΑ ΕΝΤΟΣ ΑΤΤΙΚΗΣ.

Το παρασκήνιο της αλλαγής της πολιτικής του ΥΠΕΧΩΔΕ το αποκάλυψε ο τότε (1997) πρόεδρος της Τεχνικής Ένωσης Δήμων Κοινοτήτων Νομού Αττικής (ΤΕΔΚΝΑ) κ. Αντ. Αντωνίου:

Ο ΕΣΔΚΝΑ ήταν αυτός, που καθοδηγούσε τον Υπουργό να κρατήσει τα σκουπίδια στην Αττική. Ο κ. Καρούτσος, ο τότε Πρόεδρος του ΕΣΔΚΝΑ, φοβόταν μήπως χάσει και τη διαχείριση των κονδυλίων. Διαχειρίστηκε τότε, από την Ευρωπαϊκή Ένωση, 110 δις και τα έφτασε στα 230 δις. Και πήγαν τα χρήματα στο Σχιστό και στα Λιόσια. Έφτιαξαν ένα εργοστάσιο που σήμερα δεν λειτουργεί.

"Αυτοί που παρέσυραν τότε τον κ. Υπουργό, (Κώστα Λαλιώτη), ήταν ο Δοντάς, ο Σύμβουλος του Υπουργού, ο άνθρωπος που ήταν υπηρεξουσία και ο κ. Ξενάκης

"Το παιχνίδι για τους ΧΥΤΑ το έπαιξαν κάποιοι για τα χρήματα .... Και αυτοί οι "κάποιοι" αδιαφόρησαν εγκληματικά για την υγεία πέντε εκατομμυρίων ανθρώπων, αλλά και για το περιβάλλον που θα καταστραφεί. Οι ευθύνες του τέως υπουργού ΠΕΧΩΔΕ είναι τεράστιες. Το ίδιο και όσων διοίκησαν τον "ΕΣΔΚΝΑ".

Εξ' άλλου όπως αναφέρει ο καθηγ. Πολυτεχνείου ΚΡΗΤΗΣ κ. Αλ. Οικονομόπουλος για τη διαχείριση των Σ.Α. της Αττικής, η απόφαση της 44ης Συνεδρίασης του Περιφερειακού Συμβουλίου (17-09-2001) προβλέπει μεταξύ των άλλων:

Λειτουργία δύο (2) Εγκαταστάσεων Μηχανικής Ανακύκλωσης και Κομποστοποίησης (ΕΜΑΚ) στη Δ. Αττική και συγκεκριμένα:

• ΕΜΑΚ Ι με δυναμικότητα 495.000 τόνους / έτος Σ.Α. πλέον 110.000 τόνους / έτος επεξεργασμένης ιλύος από βιολογικούς καθαρισμούς (αναμενόμενη λειτουργία από 1/1/2003)
• ΕΜΑΚ ΙΙ με δυναμικότητα 660.000 τόνους Σ.Α. / έτος πλέον 120.000 τόνους / έτος επεξεργασμένης ιλύος από βιολογικούς καθαρισμούς.

Οι προβλεπόμενες ΕΜΑΚ δεν λειτούργησαν. Το ΕΜΑΚ Ι απέτυχε να λειτουργήσει μέχρι σήμερα και η κατασκευή του ΕΜΑΚ ΙΙ δεν έχει ακόμα ξεκινήσει και σήμερα ούτε καν συζητιέται.

(Σημ. Το ως άνω ΕΜΑΚ Ι είναι το "εργοστάσιο που σήμερα δεν λειτουργεί" που αναφέρει παραπάνω, ο κ. Αντωνίου. Από αυτές τις προβλέψεις αποδεικνύεται η διασύνδεση διαχείρισης Σ.Α., και λυματολάσπης, ένα άλλο επίκαιρο θέμα για το οποίο παραθέτονται στοιχεία παρακάτω).

Τρίτος "παράγων στην εξίσωση" είναι ο Δήμος Ν. Λιοσίων και συγκεκριμένα ο επί τόσες δεκαετίες δήμαρχος κ. Παπαδήμας. Είναι γνωστός στους "παροικούντας την Ιερουσαλήμ" ο ρόλος του σε συνεργασία με τον ΕΣΔΚΝΑ να διατηρηθεί η διαχείριση των Σ.Α. εντός Αττικής. Ο λόγος είναι ότι "σήμερα ο ΕΣΔΚΝΑ καταβάλλει 40 ευρώ / τόνο ως ανταποδοτικά τέλη για το δικαίωμα διάθεσης των απορριμμάτων στον ΧΥΤΑ Λιοσίων". Η μέθοδος πίεσης, όπως γενικώς λέγεται, είναι το εκβιαστικό κλείσιμο του ΧΥΤΑ Λιοσίων κάθε φορά που εξετάζεται η διαχείριση των Σ.Α. εκτός Αττικής, ή σε κάθε περίπτωση που επιδιώκεται η αποκόμιση οφέλους (βλέπε ιστορικό "κλεισιμάτων" του ΧΥΤΑ Ν. Λιοσίων).

το αύριο

Σε τρία χρόνια θα κληθούμε να εφαρμόσουμε μία αυστηρή ευρωπαϊκή οδηγία που ορίζει με σαφήνεια ότι: από τις ποσότητες που παράγουμε σήμερα το 25% θα πρέπει να ανακυκλώνεται ή το 50% να τυγχάνει επεξεργασίας ώστε να μετατρέπεται σε χρήσιμη ύλη ή ενέργεια. Εκτός λοιπόν από τις μεγάλες "μάχες" για ανακύκλωση που θα πρέπει να δοθούν με τον εφησυχασμένο και καθ� όλα κακομαθημένο Ελληνα πολίτη, η προσπάθεια για εργοστάσια διαλογής θα πρέπει να συνεχιστεί. αλλά κυρίως θα πρέπει να δοθεί μάχη για την επεξεργασία των απορριμμάτων και την ανάκτηση υλικών.

Λυματολάσπη Ψυττάλειας

Αυτή τη στιγμή, στο ΧΥΤΑ Λιοσίων καταλήγει και ποσότητα λυματολάσπης από την Ψυτάλεια. Είναι πιθανό, λοιπόν, να καταλήξει κάποια ποσότητα και στους σχεδιαζόμενους ΧΥΤΑ. Γιατί, όμως, δεν επεξεργάζεται η ΕΥΔΑΠ, που διαχειρίζεται το ΚΕΛ Ψυτάλειας, τη λυματολάσπη;

Μετά τη λειτουργία της Α' Φάσης του ΚΕΛ Ψυτάλλειας είχε προκύψει το πρόβλημα της διάθεσης της παραγόμενης (πρωτογενούς τότε) λυματολάσπης. Έτσι, στο σχεδιασμό για τη Β' Φάση του έργου, πέραν των λοιπών εγκαταστάσεων προβλεπόταν και η εγκατάσταση Μονάδας Ξήρανσης της βιολογικής λάσπης. Μέχρι να προκηρυχθούν τα έργα της Β' Φάσης είχε συσσωρευτεί ήδη ένα κυριολεκτικά "βουνό" λυματολάσπης επάνω στο νησί (στο χώρο που σήμερα υπάρχουν οι δεξαμενές αερισμού).

Αν και το πρόβλημα ήταν γνωστό, στα Τεύχη δημοπράτησης του έργου της Β' Φάσης δεν περιλαμβανόταν η κατασκευή Μονάδος Ξήρανσης της βιολογικής λάσπης, (πρόβλεψη παραγωγής περίπου 800 τόνων / ημέρα).

Το πρόβλημα, γνωστό στο ΥΠΕΧΩΔΕ, συζητήθηκε και από τον Ανάδοχο του έργου της Β' Φάσης. Αλλά αντί να δρομολογηθεί η δημοπράτηση και κατασκευή της Μονάδος Ξήρανσης, (κόστους τότε, περί το 2000, περίπου 8,5 δις δρχ.), προκρίθηκε (εντελώς αντιεπιστημονικά και αδόκιμα) από το ΥΠΕΧΩΔΕ η μεταφορά και η εναπόθεση της λυματολάσπης στο ΧΥΤΑ Ν. Λιοσίων.

Όπως αναφέρεται σε σχετικό άρθρο, ο δήμαρχος Ν. Λιοσίων κ. Παπαδήμας δέχθηκε και ο ΕΣΔΚΝΑ υπέγραψε με την ΕΥΔΑΠ συμβόλαιο σύμφωνα με το οποίο θα δεχόταν στο ΧΥΤΑ Λιοσίων την παραγόμενη λυματολάσπη του ΚΕΛ έναντι 5.000 δρχ. ανά τόνο, με αποτέλεσμα να εισπράττονται περίπου 1,5 δις δρχ. το χρόνο. Σύμφωνα με το άρθρο, "σκοπιμότητες υπάρχουν και στην εξέγερση των δήμων. Ασφαλώς και η Δ. Αθήνα στενάζει κάτω από τα σκουπίδια, ωστόσο η "επιχείρηση χωματερή" κάθε άλλο παρά με το αζημίωτο ήταν για τους δημάρχους και τον Ενιαίο Σύνδεσμο". Το τελικό αποτέλεσμα είναι ότι ο νυν Υπουργός ΠΕΧΩΔΕ παρέμεινε για σχεδόν 3 χρόνια πρακτικά όμηρος του ΧΥΤΑ Α. Λιοσίων, του μόνου δηλαδή χώρου, που θα μπορούσε να δεχθεί τους 800 τόνους, που παράγονται καθημερινά (σύμφωνα με τον παραπάνω "σχεδιασμό").

Και βέβαια είναι απορίας άξιον πώς "ξεχάστηκε", ή "αμελήθηκε" η δημοπράτηση και κατασκευή της απαραίτητης Μονάδος Ξήρανσης Λυματολάσπης παράλληλα με την κατασκευή της Β' Φάσης του ΚΕΛ Ψυτάλλειας, όπως προέβλεπε ο σχεδιασμός, αλλά αντί αυτού υιοθετήθηκε από το (τότε) ΥΠΕΧΩΔΕ η περιβαλλοντικά απαράδεκτη, εμβαλωματική και με περιορισμένο χρονικό ορίζοντα, (στοιχεία γνωστά σε όλα τα μελετητικά γραφεία της χώρας και στο ΥΠΕΧΩΔΕ), λύση της μεταφοράς και εναπόθεσης 800 τόνων / ημέρα λυματολάσπης του ΧΥΤΑ Ν. Λιοσίων (Επί Γεν. Γραμ. ΥΠΕΧΩΔΕ κ. Χρυσικόπουλου).

Την απορία μας λύνει πρόσφατο δημοσίευμα, σύμφωνα με το οποίο: "Για πολλά χρόνια κυκλοφορούσε μεταξύ των μηχανικών ότι η μονάδα ξήρανσης δεν έγινε γιατί στενός συγγενής κυβερνητικού στελέχους του ΠΑΣΟΚ μετέφερε με τα φορτηγά της εταιρείας του τη λάσπη στα Λιόσια!"

Αλλά ο ρόλος του "παρασκηνίου" δεν σταματά εδώ. "Από το 2003, όταν υπήρξε κατολίσθηση των πρανών στο ΧΥΤΑ 'Ανω Λιοσίων, ο ΕΣΔΚΝΑ (που διαχειρίζεται τη χωματερή), σταμάτησε τη μεταφορά της λάσπης, που ούτως ή άλλως θεωρείται περιβαλλοντικά απαράδεκτη, και έγινε κάτι ακόμα χειρότερο: Η ΕΥΔΑΠ αποφάσισε την εναπόθεση της λάσπης στην Ψυτάλλεια, σ' ένα χώρο που θεωρείται σε μεγάλο βαθμό κορεσμένος".

Είναι γνωστή η χιονοστιβάδα των προβλημάτων που προέκυψε έκτοτε, (οσμές στις γύρω από το νησί περιοχές, διαμαρτυρίες, κινητοποιήσεις, κ.λ.π.). Και όμως ο ρόλος του "παρασκηνίου" (ΕΣΔΚΝΑ, Δήμος Ν. Λιοσίων) και των "διασυνδέσεών" του στο ΥΠΕΧΩΔΕ και ΕΥΔΑΠ δεν ανεστάλη. Παρά την όξυνση του προβλήματος όπως καταγγέλλεται και πάλιν στον ημερήσιο τύπο:

Τον Αύγουστο 2003 είχε παρουσιαστεί στους υπεύθυνους της ΕΥΔΑΠ μια λύση, που πρότεινε αμερικανό - ολλανδικός όμιλος για την επίλυση του προβλήματος με τη λυματολάσπη στην Ψυτάλλεια. Η λύση προέβλεπε την επεξεργασία της λάσπης (ξήρανση)... πάνω στο μικρό νησάκι του Σαρωνικού, χωρίς να απαιτείται η κατασκευή μονίμων εγκαταστάσεων...

Τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου έγινε και μία μίνι επίδειξη στην Ψυτάλλεια, ενώ στη συνέχεια η νέα ηγεσία του υπουργείου ΠΕΧΩΔΕ, μετά τις εκλογές του Μαρτίου 2004, έγινε κοινωνός της λύσης. Όμως τον περυσινό Απρίλιο εμφανίστηκε στα γραφεία του ΥΠΕΧΩΔΕ ένας δήμαρχος, που είναι εσχάτως στην επικαιρότητα, ο οποίος σε συνάντηση με την πολιτική ηγεσία του υπουργείου κατάφερε να την πείσει ότι διέθετε λύση στο πρόβλημα: Σε συνεργασία με ιδιωτική εταιρεία θα μετέφερε τη λάσπη στα λατομεία Μουσαμά. Η πρόταση του αμερικανό - ολλανδικού ομίλου δεν συζητήθηκε περαιτέρω ... Με δύο λόγια είχαν την λύση. Επέλεξαν το υψηλό κόστος.

Τελικά, η ανάθεση της εγκατάστασης ξήρανσης, μετά από πολλές καθυστερήσεις και δοκιμές ("κομποστοποίηση" με ανάμιξη με φυτικές ύλες, "αεριοποίηση" κ.λπ., προχώρησε με προβλεπόμενο χρόνο περάτωσης έργου τα μέσα του 2007. Βέβαια, εν τω μεταξύ, γίνεται "εξαγωγή λυματολάσπης" με καράβια στη Γερμανία, με κόστος περίπου 8,5 εκατ. ευρώ για 70.000 τόνους. Αν ληφθούν υπόψη και τα δις δρχ. που χάθηκαν στην "πίθο των Δαναΐδων" των Λιοσσίων, η καθυστέρηση στη δημοπράτηση του εργοστασίου ξήρανσης έχει κοστίσει πάνω από 2 φορές το κόστος του έργου.